زیارت در فرهنگ شیعه، جایگاه خاصی دارد. ما شیعیان با زیارت ائمه اطهار برای رسیدن به خواسته‌های خواه مادی و خواه معنوی خود مستمسک آن‌ها می‌شویم و آن‌ها را واسطه بین و خود و خدای خود می‌دانیم. همین مسئله زیارت را در نگاه کلان می‌توان یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های نرم شیعه دانست؛ همان‌طور که هر ساله در ایام اربعین حسینی در کربلا مشاهده می‌شود. قدرتی که فعالان فرهنگی باید آن را به سمت رسیدن به تمدنی اسلامی که هدف نهایی اسلام در بُعد اجتماعی آن است، سوق دهند. البته این کار، نیازمند شناخت پیدا‌کردن فعالان فرهنگی از ماهیت زیارت و راهکارهای استفاده از این فرصت برای ساخت پایه‌های تمدنی اسلامی است. در این زمینه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین سید‌محمدمهدی میرباقری انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
– مسئله زیارت به‌عنوان بزرگ‌ترین قدرت نرم شیعه در جهان، کجای معادلات فرهنگی‌اجتماعی فعالان فرهنگی جهان اسلام قرار می‌گیرد؟
اگر ما امام را مبدأ و ابتدای تمام حول و قوه الهی بدانیم، یعنی تمام قدرت الهی را در او پنداریم، باید او را قدرت بلامعارض جهان بدانیم و ارتباط با امام را اصل زندگی برای ارتزاق‌های روزمره، خواه مادی و خواه معنوی درنظر بگیریم. این ارتباط مأموم با امام خود باعث می‌شود به‌دلیل حلقه اتصال قرار‌دادن امام بین خود و خدای خود برای ما قدرت به همراه داشته باشد. ارتباط با امام راه‌های متفاوتی دارد که مسئله زیارت، یکی از اصلی‌ترین روش‌های آن است.
فعالان فرهنگی در این زمینه باید تمام سعی‌شان را بر این بگذارند که ارتباط بین جامعه و امام خود را نزدیک‌تر و بیشتر کنند.
– فعالان فرهنگی چطور می‌توانند از این قدرت در راستای تمدن‌سازی اسلامی استفاده کنند؟
چطور در دستگاه توسعه مادی، موضوعی چون گردشگری و سیاحت، محور توسعه و حتی انتقال فرهنگ جامعه‌ای به جوامع دیگر می‌شود؟ با اینکه در دستگاه توسعه مادی اصل بر رشد و سودافزایی سرمایه است، دیده اربابان این دستگاه فقط به این جنبه از کار نیست و از این طریق سبب انتقال فرهنگ مدنظر خود به جوامع دیگر نیز می‌شوند و به همین خاطر متناسب با فرهنگ سیاحت و گردشگری، ساختارهای اجتماعی می‌سازند؛ یعنی در‌کنار جاذبه‌های گردشگری، بافت‌های خدماتی را نیز فراهم می‌کنند. برای مثال در کنار یک منطقه تاریخی، هتلی پنج‌ستاره می‌سازند. فعالان فرهنگی نیز باید با مطالعاتی مؤثر و کاربردی بتوانند روابط اجتماعی حول امام را تبدیل کنند به فرهنگ و پس از آن به تمدن. همین است که نتیجه‌اش می‌شود «مدینه‌الرسول» یا «مدینه‌الامام» واقعی.
– چطور می‌توان نسبت فرهنگی و اجتماعی بین زیارت و تمدن‌سازی اسلامی ایجاد کرد؟
ما اول باید هدفمان را از زیارت امام بیابیم. هدف از زیارت، این است که از امام بخواهیم ما را درراستای مشی و اعتقادی خودشان قرار دهند و سیر الی‌الحق را برایمان تسهیل و تسریع بخشند. پس اگر ما هدف واقعی زیارت امام را بفهمیم و این هدف را نیز دنبال کنیم و همچنین بتوانیم این هدف را برای دیگران تبیین کنیم تا آن‌ها نیز مطلع گردند، می‌توانیم جریانی فرهنگی‌اجتماعی راه بیندازیم که نتیجه‌اش می‌شود ایجاد و احداث تمدنی اسلامی.
– از محبت و ظرفیت معرفتی و محبتی که در قلب‌های تمام مردم به امام رضا(ع) وجود دارد، چطور می‌توان در تحولات اجتماعی‌سیاسی جهان استفاده کرد؟
در دنیای مادی می‌بینیم سوخت فسیلی را تبدیل می‌کنند به قدرت بالفعل و از آن برای قدرت‌نمایی در ساختار جهانی استفاده می‌کنند. آن‌ها از تعلق به سوخت فسیلی و به‌طور کلی به دنیا برای خود قدرت‌تراشی می‌کنند؛ حال آیا نمی‌شود ما تعلق به خدا را به ساختارهای خاص اجتماعی و حتی سیاسی تبدیل کنیم؟ همان‌طور‌که در طول تاریخ جریان‌هایی سیاسی‌اجتماعی بوده‌اند که بر حول محور محبت‌ورزی به خدا و ائمه تحرکاتی داشته‌اند. ما باید از این حس محبت دو‌طرفه میان امام و مأموم بسترهای سیاسی‌اجتماعی بسازیم و مردم را در این محور به حرکت درآوریم.
– چه ضرورتی دارد که نگاه ما به مسئله زیارت، جهانی باشد؟
ضرورت این نگاه در آن است که ما با جهانی‌کردن این جریان می‌توانیم بستری مناسب برای جهانی‌کردن جریان‌های اجتماعی‌سیاسی مدنظر پیدا کنیم و تحت این قدرت نرم دست به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی بزنیم.
– از چه ابزارهایی در این زمینه می‌توانیم استفاده کنیم؟
ابزارهای لازم برای این کار از جنس اعتقاد و ایمان و فرهنگ است. اگر ما بتوانیم فرهنگ زندگی و منش اخلاقی امامان شیعه را به اقصانقاط جهان نشر دهیم، خود‌به‌خود در دنیا مشتاقانی پیدا می‌شوند که به‌دنبال سر‌منشأ این تفکرات بگردند تا بتوانند بیشتر از این چشمه زلال معرفت بنوشند. به همین خاطر روی به زیارت ائمه می‌آورند؛ فرقی هم نمی‌کند که آن افراد مستمسک چه دینی هستند. بشر امروز تشنه معرفت و معنویت است؛ اگر گوشه‌ای از این جلوه را به او نشان دهی، خودش به دنبال چشمه می‌آید.
